Kierunek Berlin

(z roku 2005)

Ostatnio udała mi się rzecz niesłychana: zdołałem wyjechać z Berlina po 6 rano i dojechać do Zielonej Góry na 10.15. Normalnie taka podróż trwa około 6 godzin. No cóż, nie jesteśmy łatwo dostępną częścią Europy, a dystanse, które ongiś były bardzo krótkie, wydłużyły się niesłychanie. Zupełnie jakby ktoś chciał dokonać geopolitycznego tańca-połamańca i maksymalnie utrudnić komunikację z Berlinem, ongiś stolicą naszego regionu noszącego podówczas dumną nazwę Ostbrandenburg.

Granice polityczne podzieliły dawne województwa, landy i regiony. Wschodnia część Brandenburgii, odcięta granicą na Odrze i Nysie, stała się samodzielnym bytem, wiodąc skromny żywot na uboczu Polski. Jeśli ktoś zechciałby zobaczyć region po amputacji jego naturalnej stolicy, to zapraszam choćby do Lubska, które kiedyś było znakomicie skomunikowane z resztą świata, aby dziś stać się symbolem prowincji, gdzie nikt nie zagląda, chyba żeby nakręcić film o wybuchu jądrowym w Hiroszimie, korzystając z licznych zrujnowanych zabudowań, aby osiągnąć zamierzony efekt scenograficzny. Miasta takie, kiedyś doskonale nanizane na różaniec geopolitycznych powiązań Europy, dziś są na jego szarym końcu, ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Fot. Potsdamer Platz w Berlinie (wikimedia)

Tak blisko, a tak daleko. Za granicą na Odrze rozpościera się inny świat, o którym niemal nic nie wiemy, a i druga strona o nas wie niewiele. Uwe Rada, berliński dziennikarz o niezwykle ciętym języku i trzeźwym oglądzie świata, napisał nawet książkę „Zwischenland”, mającą przybliżyć Niemcom tą martwą plamę na mapie, jaką jest w ich głowach dawna Ostbrandenburg (dzisiejsza Ziemia Lubuska). Ale cóż z tego, że jego książka została przyjęta dość pozytywnie, skoro biała plama pozostała białą plamą? Nie wierzycie? To spróbujcie do tej białej plamy dojechać z jej polskiej metropolii.

Godzina 17:25, Warszawa Centralna. Wsiadamy do pociągu ekspresowego „Lubuszanin” pokonującego 444 kilometry z Warszawy ku Zielonej Górze. Godzina 17:41, Berlin Zoologischer Garten, łapiemy ostatni ekspres regionalny linii RE1 z Berlina, by po skomplikowanych przesiadkach dotrzeć do Zielonej Góry (142 km). Do Frankfurtu nad Odrą docieramy o 19:04 i niemal biegniemy przez most graniczny na dworzec autobusowy w Słubicach, by złapać ostatni autobus PKS do Zielonej Góry (19:45). Po karkołomnej przesiadce znanej tylko podróżnym wtajemniczonym w lokalne wynalazki komunikacyjne docieramy autobusem do Zielonej Góry. W tym samym czasie ekspres z Warszawy wtacza się na dworzec w podzielonogórskim Sulechowie. „Europa pur”, jak to ironicznie podsumowałby jakiś Niemiec.

Fot. Kastanienstrasse w Berlinie i linia U-bahnu (wikimedia)
Gdyby jechać tylko pociągami, to do Berlina jechalibyśmy aż godzinę dłużej niż do Warszawy (od 6 do nawet 8 godzin) i zapłacilibyśmy o jakieś 40 % więcej. Logika nakazuje by bilet do Berlina zamykał się w sumie ok. 40 zł, ale gdzie tam! Ceny biletów do Berlina zaczynają się od ponad 100 zł. Niemcy za trasę z Frankfurtu do Berlina płacą ok. 8 euro.

Czyżby ktoś bardzo chciał, by z naszej części Polski nie opłacało się jeździć do Berlina? Przecież to bardzo komiczne, by do miasta 3-krotnie dalej położonego jechało się szybciej, niż do tego, które jest położone nieporównanie bliżej, bo oddalonego tylko o 142 kilometry. Logika nakazuje by żądać od przewoźników pokonania tego dystansu w jedną, góra dwie godziny. Ale gdzie tam - po drodze pokonywana jest granica zmiany czasu (heute zmienia się na mañana), mentalności i obyczajowości (ta liberalna, postprotestancka zmienia się na ultrakatolicką). Brakuje tylko jeszcze różnego rozstawu torów, ale ten problem przynajmniej w części rekompensuje atrakcja w postaci różnego zasilania trakcji na kolejach obu krajów.

Fot. Alte Nationalgalerie (Dawna Galeria Narodowa), neoklasycystyczne arcydzieło K.F. Schinkela- architekta pałacu w Zatoniu (wikimedia)

Co jest przyczyną tej zbiorowej berlinofobii u władz województwa lubuskiego? Poczucie niższości? Na pewno tak, jak bowiem porównywać się z krajem o średnio 4-krotnie wyższym dochodzie na głowę jednego mieszkańca. A przecież Berlin i tak zdominuje kiedyś Ziemię Lubuską, ponieważ jest jej naturalną, bo geograficzną stolicą. Berlin jest dla Ziemi Lubuskiej tym czym Wrocław dla Dolnego Śląska, a Warszawa dla Mazowsza - po prostu dominującą aglomeracją. Wątpię czy będziemy jeszcze jeździli do teatrów i na zakupy do Wrocławia i Poznania mając pod bokiem 4,5-milionową aglomerację. Mając pod nosem taką atrakcję wkrótce zaniechamy podróży do Warszawy, raniąc tym dumę decydentów z różnych centralnych urzędów.

Z wielu powodów Berlin jest lepszy od Warszawy. Tak bogatego wyboru w sklepach czy w teatralnej ofercie nie znajdziemy nigdzie indziej w tej części Europy. Z Berlina dolecimy wszędzie i to dość tanio. Dla przeciętnego Lubuszanina to Berlin, a nie Warszawa sprawia, że na serio znalazł się w Europie. I to od razu w jej centrum. A wszystko to za sprawą megainwestycji nieco tylko ustępującej rozmachem majaczeniom nadwornego architekta Hiltera, Alberta Speera, który na szczęście zdążył zbudować niewiele, m.in. szkaradny wieżowiec na rynku we Wrocławiu.
Nowy transkontynentalny gigaport lotniczy Berlin Brandenburg International, nowe centrum miasta przy Potsdamer Platz pełne drapaczy chmur oraz nowy dworzec kolejowy Berlin Hauptbahnhof, nakryty największą przeszkloną halą peronową Europy. Wcale nie na żarty gigantomania goni megalomanię.

Po co przy pomocy wyszukanej ekwilibrystyki ignorujemy istnienie Berlina? Może właśnie przez te wygibasy stajemy się prowincją bardziej prowincjonalną niż zwykłe prowincje, bo sztucznie odciętą od naturalnego centrum, które złośliwa Historia wrzuciła do sąsiedniego kraju? Dziś dystans, który przedwojenny ekspres „Latający Ślązak” (Der Fliegende Schlesier) pokonywał w 60 minut, zajmuje polskim pociągom od 5 do 6 godzin! Ów przedwojenny ekspres dystans 330 km z Berlina do Wrocławia pokonywał w 2 godz. 40 minut, jadąc ze średnią prędkością 128,4 km/h. Dziś o takiej prędkości na nadodrzańskich torach można jedynie pomarzyć, a podróż po niemiłosiernie krzywych torach przypomina wakacyjną wyprawę rozszalałą kolejką wąskotorową. Nawet pociągi międzynarodowe, które ongiś kursowały przez Zieloną Górę, kierowane są niezelektryfikowaną trasą zastępczą przez Żagań.

Fot. Ekspres "Latajacy Ślązak" (Der Fliegende Schlesier") w okolicach Lubska, na już rozkradzionej linii Bieniów- Lubsko- Guben, ongiś dostosowanej do prędkości 160 km/h. (archiwum)

Naszym wątpliwym atutem są niemiłosiernie dziurawe i niebezpieczne drogi. Dawna „Reichstrasse 5” łącząca Berlin ze Śląskiem przez Frankfurt, to dziś na większej swej długości pożałowania godne lepiszcze pełne dziur nieremontowanych od zakończenia II wojny światowej. Ostatnio o mało nie zginąłem na jakimś makabrycznym odcinku pełnym niesłychanych wertepów koło Osiecznicy.

Konieczna jest dyskusja o Ziemi Lubuskiej i jej powiązaniach z Berlinem. Powinniśmy otwarcie przedstawić nasze obawy oraz nadzieje związane z tą aglomeracją. By wypracować sensowną politykę „berlińską”, konieczna jest rzeczowa dyskusja. Jednakże stan przygranicznego transportu ewidentnie dowodzi, że temat Berlina omijamy wciąż dyskretnie. Gospodarcza integracja z Berlinem może wywołać efekty pozytywne i negatywne, lecz jakoś nie widać, aby władze naszego województwa chciały organizować publiczną dyskusję na ten temat albo choć zabrać głos. Zbywają ten temat milczeniem.